श्रीमंती म्हणजे काय?

श्रीमंती म्हणजे काय?

शाळेने पत्रक काढलं*,'*यंदाच्या वर्षापासून शाळेतल्या सर्वात गरीब मुलाला
आर्थिक मदत द्यायची आहे*,

*तेव्हा शिक्षकांनी प्रयत्नपूर्वक अचूक मुलगा निवडावा*
,*ज्यायोगे ही मदत योग्य विद्यार्थ्याला*/

*विद्यार्थिनीला मिळेल*!

*आता सर्वात गरीब मुलगा शोधणे म्हणजे*,*खरोखर पंचाईतच होती*. *ही छोटी
मुलंसुद्धा इतकी नीटनेटकी राहतात की*,*अगदी एक विजार*,*एक सदरा असेल*,*तरी तो
रोज धुऊन*-*वाळवून त्याची इस्त्री केल्यासारखी घडी करून मगच तो घालतात*.*गरीब
मुलगा शोधायचा कसा*?*आणि प्रत्येकाला विचारायचं तरी कसं*,*तुमच्यात कोण
गरीब*;*तेही सर्वात गरीब म्हणून*?! *मोठीच अडचण होती*.

*तीन*-*चार दिवस नुसता अंदाज
बांधण्यात गेले*. *वयाने मोठ्या माणसांमधे गरीब माणूस शोधणं सोप्पं आहे*;*पण
लहान मुलांमधे अडचणीचं*. *शेवटी दोन*-*चार मुलांना हाताशी घेतलं*,**जी गाडीने
शाळेत यायची आणि गाडीनेच घरी जायची**.*मधल्या सुट्टीत अचानक वर्गात आलो तर ती
सफ़रचंद खातांना मला दिसायची*. *अशा मुलांना विचारलं*,"*मला एक मदत कराल
का*?*आपल्या वर्गातला सर्वात गरीब *.......?"

*क्षणाचाही विलंब न करता सर्वानी एकच नाव
उच्चारले*,"*सर आपल्या वर्गातला तो मयूर आहे नं*,*तो सर्वात गरीब आहे*."
*मुलांनी एका झटक्यात प्रश्न सोडवला होता*. "*कशावरून म्हणता*?" "*सर*.*त्याचा
सदरा दोन*-*तीन ठिकाणी तरी फ़ाटलाय*.*त्याने शिवलाय*;*पण फ़ाटलेला शर्ट घालतो*.
*त्याची खाकी पॅंट तर नीट बघा*,*मागून दोन ठिगळं लावलेली आहेत*.*चपला त्याला
नाहीतच*.*मधल्या सुट्टीत आम्ही डबा उघडतो*.*तो मात्र प्लॅस्टीकच्या पिशवीतून
अर्धी भाकरी आणतो*.*सर*,*ती भाकरीही कालचीच असते*.*भाजी कुठली सर*?*गुळाचा खडा
असतो*. *आम्ही सांगतो*,*तो सर्वात गरीब आहे*.*शाळेने त्याच मुलाला मदत द्यायला
हवी*." *मुलं एखाद्या खळाळत्या प्रवाहासारखी पुढे बोलतच राहीली*.*पण मला ते ऐकू
येणे शक्य नव्हते*. *मयूर एवढा गरीब असेल*?*की सर्वांनी एकमुखाने त्याच्या
गरीबीचे दाखले द्यावेत*?

*कारण*, *मयूर वर्गातील सगळ्यात चपळ मुलगा होता*. *अक्षर स्वच्छ*,*मोकळं होतं*.
*त्या अक्षरात त्याच्या नितळ मनाचे दर्शन मला घडे*. *एकदा तर त्याची वही मी
माझ्या घरात पत्नीला दाखवली आणि म्हट्लं*,"*पाहिलंस*!*हे सातवीतल्या मुलाचे
अक्षर*.*असं अक्षर असावं हे माझे स्वप्न होते*.*उत्तराल सुबक परीच्छेद*,*समास
सोडून योग्य प्रस्तावना आणि अखेर करून लिहिलेली उत्तरे*........." *चे गठ्ठे
आणायला मयूर सर्वात आधी धावत यॆई*.*माझ्याआधी ते गठ्ठे उचलून वर्गात नेण्याचा
उत्साह मला थक्क करून टाकत असे*. *असा मयूर परिस्थितीने एवढा खचलेला असेल याची
कल्पनासुद्धा मला येऊ नये*,*या गोष्टीचीच मला खंत वाटली*. *जी गोष्ट माझ्या इतर
विद्यार्थ्यांना उमगते आणि मला त्याचा पत्ताही नसतो*......*अरेरे*!...,*मी खूप
कमी पडतोय*. *मयूर*,*गेल्या सहलीला आला नव्हता*.*अवघी पंचवीस रूपये वर्गणी होती
*;*पण त्याचं नाव यादीत नव्हतं*.*आपण त्याला साधं विचारलंसुद्धा नाही*. *असलेल्या
मुलांच्या किलबिलाटात न आलेल्या मयूरची मला आठवणही झाली नव्हती*.*केवळ पंचवीस
रूपये नसल्याने त्याचे *National Park *बघण्याचे राहून गेले*.*एका छान अनुभवाला
मुकला होता तो*. *हा आनंद मी हिरावला होता*.*यादीत मयूरचे नाव नाही म्हणून मी
त्याला जवळ का बोलावलं नाही*?

*मयूर स्वत*:*हून सांगणं शक्यच नव्हतं आणि माझ्या
व्यग्र दिनक्रमात मयूरसाठी जणू वेळच शिल्लक नव्हता*!
*शिक्षक म्हणून मी एक पायरी खाली आलो होतो*.*खरंच आहे*,*मुलांनी सुचवलेलं नाव*.
*आर्थिक मदत*,*तीही भरघोस मदत मयूरला मिळायलाच हवी*. *आता शंकाच नव्हती*.*त्याची गरीबी बघायला त्याच्या घरी जायचेही काहीच कारण नव्हते*. *मुलांनी एकमुखाने सुचवलेले नाव आणि मयूरने सहलीला न येणं याची सांगड घालून मी मुख्याध्यापकांना
नाव देउन टाकले*.'*मयूर जाधव*,*सातवी अ*,*अनुक्रमांक बेचाळीस*'** *डोळ्यावरचा
चष्मा हातात खेळवीत आदरणीय मुख्याध्यापक म्हणाले*, "*खात्री केलीये ना सर*?*कारण
थोडीथोडकी रक्कम नाही*.*या विद्यार्थ्याची वर्षाची फ़ी*,*त्याचे शालेय शिक्षण
साहित्य*,*गणवेश*...*इत्यादी सर्व या रकमेत सामावणार आहे*." *मुख्याध्यापकांना
मोठया आत्मविश्वासाने मी म्हटलं*, "*सर*,*त्याची काळजीच करू नका*.*वर्गातला
सर्वात गरीब आणि आदर्शही म्हणा हवं तर*-*मयूर जाधवच आहे *!" *एका योग्य
विद्यार्थ्याची निवड केल्याचे समाधान घेऊन मी निघालो*. *मयूरला मिळणारी
मदत*,*त्यामुळे त्याचे आर्थिकद्रूष्ट्या सुसह्य होणारे शैक्षणिक वर्ष याची कल्पनाचित्रे
रंगवतांना दिवस कसा संपला ते कळालेच नाही*.

*दुस*~*या दिवशी शाळेत लवकरच गेलो*.
*देखण्या अक्षराच्या कदम सरांनी मोठ्या दिमाखाने फ़ळा सजवला होता*.*त्यावर *'*गरीब
असूनही आदर्श*'** *असं म्हणून मयूरचं नाव होतं*. *शाळा भरली*. *मी अध्यापक
खोलीत बसलेलो होतो*.*इतक्यात खोलीच्या दाराशी मयूर उभा दिसला*. *त्याच्या चेह*~
*यावरचा भाव समजत नव्हता*.*राग आवरावा तसा करारी चेहरा*...
"*सर*,*रागवू नका*;*पण आधी त्या फ़ळ्यावरचे माझे नाव पुसुन टाका*."
"*अरे*,*काय बोलतोयस तुला समजतय का*?"
"*चुकतही असेन मी*.*वाट्टेल ती शिक्षा करा*;*पण ते नाव *...!!"
*त्याच्या आवळलेल्या मुठी*,*घशातला आवंढा*,*डोळ्यातलं पाणी *......
*मला कशाचाच काही अर्थ लागेना*. *मी ज्याचं अभिनंदन करायच्या तयारीत*,*तो
असा*.....?
"*सर*,*मला मदत कशासाठी*?*गरीब म्हणून*?*मी तर श्रीमंत आहे*." *


त्याची रफ़ू केलेली कालर माझ्या नजरेतून सुटत नव्हती*.*येतानाच त्याचे अनवाणी
पाय पाहिले होते*.
*शाळेच्या चौदा वर्षाच्या माझ्या व्यावसायिक कालखंडात अशी पंचाईत प्रथमच आली
होती*.
"*अरे पण*....?"
"*सर*,*विश्वास ठेवा*.*मी श्रीमंत आहे*.*कदाचित सर्वात श्रीमंत असेन*...*सर*,*मी
गरीब आहे हे ठरवले कोणी*? *मी चुकतोय बोलतांना हे कळतंय मला*;*पण सर ते नाव
तसंच राहिले तर मी आजारी पडेन आज*."

*अचानक तो जवळ आला आणि त्याने माझे पायच धरले*. *त्याला उठवत मी म्हणालो*,"*ठीक
आहे*.*तुला नकोय ना ती मदत*,*नको घेऊस*;*पण तू श्रीमंत आहेस ते कसे काय*?"

"*सर*,*माझ्या अभ्यासाच्या वह्या बघा*,*कुठल्याही विषयाच्या*....*त्या पूर्ण
आहेत*.*पुस्तकं मी *Second Hand *वापरतोय*...*खरयं*! *पण मजकूर तर तोच असतो ना
*? *मनात काय उतरवतो ते महत्वाचे नाही का*?*सर*,*माझे पाचवीपासूनचे मार्क बघा*,
*नेहमी पहिल्या तीनात असतो*. *गेल्या वर्षी स्पोर्टसपासून निबंधापर्यंत सर्व
बक्षिसे मलाच आहेत.

सर*...*सर*,*सांगा ना*,*मी गरीब कसा*?"*मयूर मलाच विचारत होता *
*आता मघाचचं दु*:*खाचं पाणी विरून त्यात भविष्याचं स्वप्न थरारत होतं*.
"*खरयं मयूर*.*पण तुला या पैशाने मदतच *......."
"*सर*,*मदत कसली*?*माझी श्रम करण्याची वॄत्तीच नाहीशी होइल*.*शाळाच फ़ी देतीये
म्हटल्यावर*,*मी वडीलांबरोबर रंगाच्या कामाला जाणं बंद करेन *! "

"*म्हणजे*?"
"*वडील घरांना रंग द्यायचे काम करतात*.Contractor *बोलावतो तेव्हाच काम मिळते*.
*तेव्हा ते मला त्यांच्याबरोबर नेतात*.*चार पैसे मला मिळतात*,*ते मी साठवतो*.*
सर*,*संचयिका आहे ना शाळेची*,*त्यातलं माझं पासबुक बघा*.*पुढच्याही वर्षाची फ़ी
देता येइल एवढी रक्कम आहे त्यात*...*मुलांनी तुम्हाला काहीतरीच सांगितलेले
दिसते*.....*म्हणून तुम्ही मला निवडलेलं दिसतं*.*पण सर*,*मीच नाही तर आमचं घरच
श्रीमंत आहे*.*घरातले सगले काम करतात*.*काम म्हणज कष्ट*.*रंगाचं काम नसतं
तेव्हा बाबा स्टेशनवर हमालीही करतात*.*आई धुणं*-*भांडी करते*.*मोठी बहीण दुसरी*
-*तिसरीच्या शिकवण्या घेते*.*सर*,*वेळ कसा जातो*,*दिवस कसा संपतो ते कळतच नाही*
....*शाळेतल्या वाचनलयातली पुस्तकं मीच सर्वात जास्त वाचली आहेत*.*तुम्हीच
सांगितल्याप्रमाणे लेखकांनाही पत्र पाठवतो मी*.*सर*,*माझ्या घरी याच
तुम्ही*,*माझ्याकडे पु*.*ल*.*देशपांडे यांच्या स्वाक्षरीचं पत्र आहे*. .

.......*सर*,*आहे ना मी श्रीमंत*?"

*आता तर तो स्मितरेषांनी मोहरला होता*. *

सर*,*शेजारच्या काकांकडून मी उरलेल्या वेळात पेटीही शिकलो*.*रात्री देवळात
होण्या*~*या भजनात मीच पेटीची साथ देतो*.*भजनीबुवा किती छान गातात*!*ऐकताना भान
हरपून जातं*."*त्याच्या सावळ्या रंगातही निरोगीपणा चमकत होता*.
*अभावितपणे मी विचारलं*,"*व्यायामशाळेतही जातोस*?" "*सर*,*तेवढी फ़ुरसत कुठली*?
*घरातच रोज चोवीस सूर्यनमस्कार आणि पन्नास बैठका काढतो*." *अंगावर एक थरार
उमटला*...*कौतुकाचा*.

"*मयूर मित्रा*,*मला तुझा अभिमान वाटतो*.*तुझ्यासारखा श्रीमंत मुलगा माझ्या
वर्गात आहे त्याचा*.." *

*"*म्हणूनच म्हणतो सर*......!"
"*हे नाव ज्या कारणासाठी आहे*,*त्यात तू नक्कीच बसणार नाहीस*.*आमची निवड चुकली*
;*पण याचं रूपांतर वेगळ्या शिष्यवॄत्तीत होईल*.*शाळेतील सर्वात अष्टपैलू बुद्धिमान मुलगा म्हणून*,*हे पारितोषीक तरी*........."
"*सर*,*एवढ्यात नाही*.*त्याला वर्ष जाउ द्या*.*मी लिंकनचं*,*सावरकरांचं चरित्र
वाचलं*,*हेलन केलरचं चरित्र वाचलं*.*सर*,*हे वाचलं की कळतं की ही माणसे केवढे
कष्ट करून मोठी झाली*.*माझ्यासारख्या मुलांना प्रोत्साहन द्या*,*योग्य वयात ते
परखड मार्गदर्शन करा*;*पण सर*,*नको त्या वयात असा पैसा पुरवत गेलात तर घडायचं
राहूनच जाईल*.*जे काय करतोय ते पैशासाठी असे हॊऊन जाईल*...*सर*.....*प्लीज*.....!"